Actief grondwaterpeilbeheer
Veengrond, bodemdaling en funderingsproblemen
Het Kleiwegkwartier is een honderd jaar oude wijk in Hillegersberg-Zuid. Net als Oud-Hillegersberg is de wijk gebouwd in de oude polders. De Bergse Voor- en Achterplas zijn de erfenis van diepe veenafgravingen uit de zeventiende en achttiende eeuw. Deze wijken liggen op NAP -2.85m. Na de annexatie in 1941 werden de dorpen Hillegersberg en Schiebroek onderdeel van de stad. De droogmakerijen Schiebroekse polder en 110-morgen werden aangewezen als bouwlocaties om de inwoners van Rotterdam te huisvesten. Beide polders liggen op circa NAP-6 m. In 1944 en in 1955 werd het grondwaterpeil in de oude polders met totaal 22 cm verlaagd.
Veengrond wordt ook wel dik water genoemd. Het kan wel voor tachtig procent uit water bestaan. Als veengrond droog wordt klinkt het in. Dat is dus ook gebeurd in het Kleiwegkwartier. De oude woningen zijn gebouwd op houten palen. De palen rusten op een harde ondergrond onder het veen. En het veen zuigt zich vast aan de palen. Op beide manieren blijven de woningen staan… als er niets in de ondergrond zou gebeuren. Maar door de inklinking van het veen worden de houten palen naar beneden getrokken. De huizen verzakken op deze manier.
Door het verlagen van het grondwater in het verleden, door grote grondwateronttrekkingen van de industrie en ten behoeve van bouwwerken, maar vooral door de oude, lekke, verzakte en daardoor drainerende riolen in de wijk zijn de houten palen droog komen te staan. Elke maand dat een houten heipaal droogstaat gaat deze achteruit. En na 180 maanden kan ervan uit worden gegaan dat de paal zijn draagkracht kwijt is.
Deze twee aspecten (negatieve kleef van de palen en de droogstand) zorgen voor funderingsproblemen. In Nederland gaat het om 1 miljoen woningen die in de nabije toekomst te maken krijgen met funderingsproblemen. De geschatte herstelkosten zijn enkele jaren geleden geraamd op zestig miljard euro!
In het Kleiwegkwartier zijn vier buurten waar woningen een hoog risico hebben op funderingsproblemen. Dat zijn de Bloemenbuurt, de Gravenbuurt, het Statenlaankwartier-de Laantjes en het Schiereiland. Bijna tien jaar geleden werd de wijk opgeschrikt door het plotseling verzakken van een heel blok woningen in de Margrietstraat. In de film Het zinkende land komt de straat in beeld.
Het water komt, maar wees niet bang
Preventieve interventie
Direct na het ongeluk in de Margrietstraat zijn eigenaren in actie gekomen. Door de groep mensen met de naam Goed Gefundeerd is opdracht gegeven tot een groot onderzoek in de Bloemenbuurt, de buurt waar ook de Margrietstraat deel van uitmaakt. De hoofdconclusie loog er niet om: Van de bijna 1200 woningen zouden 800 woningen binnen tien jaar tijd funderingsherstel moeten doen. De herstelschade werd toen geschat op circa 36 miljoen euro. De belangrijkste oorzaak van deze schade was de te lage grondwaterstanden, met paalrot als gevolg.
De groep Goed Gefundeerd ging een volgende fase in en begon deze te lage grondwaterstand meten en proberen aan te pakken. Op deze manier ontstond het bewonersinitiatief Grondwater Op Peil (GOP). Er werd veel werk verzet. Met als resultaat dat het grondwaterpeil in de Bloemenbuurt is verhoogd met circa tien centimeter. Vanaf 2018 wordt oppervlaktewater in het grondwater gepompt. Het water wordt door de Drainage Infiltratiebuizen geperst. Dit DI-systeem is aangelegd door de gemeente toen tegelijkertijd de lekke rioleringen werden vernieuwd. Het oppervlaktewater (uit de Erasmussingel) wordt op peil gehouden door het hoogheemraadschap. Het resultaat is spectaculair: De houten palen worden ook in de droge zomerperiode volledig gedekt door het grondwater! Voor verreweg de meeste van de eerder genoemde 800 woningen is geen funderingsherstel nodig geweest.
Volgens cijfers van het Funderingsloket in Rotterdam zijn de afgelopen elf jaar jaar de funderingen van 93 woningen in het Kleiwegkwartier hersteld. Een schade van zo’n slordige vijf miljoen euro dus! In plaats van de geraamde 36 miljoen.
Op deze manier zijn niet alleen erg veel kosten (en stress) voor de individuele woningeigenaren bespaard. Ook het karakter van de wijk is in tact gebleven en heeft het groen in de wijk voldoende water tijdens de droge periode. Ook heeft de gemeente profijt van deze interventie: de veengrond klinkt minder snel in, waardoor er minder schade ontstaat aan de infrastructuur.
Bloemenbuurt en Gravenbuurt
Enkele wijkbewoners-woningeigenaren peilen diverse keren per week de grondwaterstand in beide buurten. Zowel de openbare peilbuizen als de privé peilbuizen worden gemeten. Op deze manier is er over een langere periode een uniek bestand ontstaan over de grondwaterstanden. De cijfers worden gedeeld met de gemeente en het hoogheemraadschap.
Bewoners zijn actief betrokken geweest bij de aanleg van het Drainage Infiltratiesysteem. Sinds 2023 is het systeem, dat zorgt voor actief grondwaterpeilbeheer met behulp van een pomp, gekoppeld aan het net aangelegde DI-systeem in de Gravenbuurt. Ook in deze buurt is nu het grondwaterpeil opgehoogd. De komende jaren zal de werking van het systeem worden gevolgd.
Het beheren van een dergelijk systeem vraagt natuurlijk om onderhoud en beheer. Daarvoor moet de wijk een overeenkomst sluiten met de gemeente Rotterdam. Er wordt al een aantal jaren gewerkt aan een dergelijke overeenkomst.
De gemeente Rotterdam, het hoogheemraadschap en bewoners hebben per jaar een aantal keren overleg om de lopende zaken te bespreken. Aan dit overleg nemen ook de andere bewonersinitiatieven uit Hillegersberg deel.
Statenlaanbuurt en Laantjes
In deze buurt liggen naast de openbare peilbuizen circa 90 peilbuizen op privé terrein. De werkgroep IGS, onderdeel van de Bewonersvereniging Het Statenlaankwartier, is in 2017 gestart met het project Preventieve Funderingsschade Statenlaankwartier (PreFuSta). Sindsdien is er veel onderzoek gedaan naar de situatie van het grondwater en de staat van de funderingen. Daarnaast meten woningeigenaren zelf de grondwaterstand op eigen terrein. Deze gegevens worden centraal verzameld en verwerkt.
Inmiddels is duidelijk dat de grondwaterstand te laag is tijdens de droge periode van het jaar. De houten palen staan droog en worden aangetast. Inmiddels liggen de plannen klaar om ook in deze buurt het grondwaterpeil actief te gaan beheren met behulp van een pomp. In de buurt ligt echter nog geen DI-systeem. Dat zal door de gemeente worden aangelegd wanneer ook de sterk verouderde riolen zullen worden vervangen. De uitvoering is door de gemeente al diverse keren uitgesteld. Het gevoel van urgentie loopt op nu er nog preventieve maatregelen genomen kunnen worden. En funderingsherstel voorkomen kan worden.
Wijkbewoners binnen het IGS nemen deel aan het overleg met de gemeente en hoogheemraadschap.
Schiereiland
Ook op het Schiereiland is de grondwaterstand op de meeste plekken te laag om de houten palen te bedekken. De grafiek is gebaseerd op basis van vier openbare peilbuizen. De Bewonersvereniging Schiereiland heeft inmiddels 35 peilbuizen laten slaan op privéterrein. Gegevens van de grondwaterstanden worden niet openbaar gemaakt.
Op het Schiereiland ligt geen DI-systeem. Dat was aan het begin van deze eeuw, toen het riool op het Schiereiland werd vervangen nog geen routine. Om ook hier actief de grondwaterstand te kunnen gaan beheren is er wel een DI-systeem nodig. Het Schiereiland zou graag tegelijkertijd met het Statenlaankwartier worden voorzien van een DI-systeem. Deze wens lijkt op weerstand te stuiten bij de gemeente om budgettaire redenen.
De bewonersvereniging neemt, net als de andere bewonersinitiatieven in Hillegersberg deel aan het overleg met de gemeente en het hoogheemraadschap.
Pompen of verzakken
Tien jaar na het ongeluk in de Margrietstraat kan de balans worden opgemaakt. In de Bloemenbuurt en de Gravenbuurt zijn inmiddels preventieve maatregelen genomen die ervoor zorgen dat het grondwaterpeil actief kan worden beheerd met behulp van een pomp. Inmiddels is het duidelijk dat een dergelijke interventie ook in het Statenlaankwartier-De Laantjes zal komen. Voor het Schiereiland is nog geen zicht op een oplossing.
Het GOP heeft een boek laten schrijven ter gelegenheid van het feit dat het grondwaterpeil vijf jaar actief beheerd wordt met behulp van een pomp. Het beschrijft de geschiedenis en de resultaten van de zoektocht naar een preventieve interventie die funderingsschade als gevolg van een te lage grondwaterstand en bodemdaling kan voorkomen. Een rijk geïllustreerd boek van 128 pagina’s. Met een bijlage van het IGS op welke manier bewonersinitiatieven elders in het land een project kunnen starten als het grondwater te laag is in de buurt of wijk waar zij wonen en funderingsproblemen dreigen. Het boek kost vijftien euro en is te koop bij diverse boekhandels (ook online) en te bestellen bij het GOP via de website GOP . De digitale versie download u hier.
Toolbox actief grondwaterpeilbeheer kbf