Het Kleiwegkwartier is een typisch voorbeeld van een versteend landschap. De eeuwenoude wegen hebben de structuur van de wijk bepaald. Het Kleiwegkwartier is een vooroorlogse wijk. Eeuwenlang kende het gebied slechts een schaarse bebouwing langs de Rotte nabij de Kootsekade, aan de Straatweg en de Kleiweg. Ook lagen er boerderijen en woonhuizen aan de Achterweg en de Ringdijk. Van de oorspronkelijke bebouwing zijn hier en daar nog sporen te vinden. In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw werd het Kleiwegkwartier volgebouwd. Het Kleiwegkwartier kent één rijksmonument en een groeiend aantal gemeente monumenten Rotterdam is in het recente verleden niet zuinig omgegaan met waardevolle gebouwen in de stad. Bijna twintig jaar werd er geen monument aan de gemeentelijst toegevoegd. Tot 2020. Na een uitspraak van de Raad van Staten in 2017 is het bestemmingsplan van het Kleiwegkwartier aangepast en aangevuld met een groot aantal beeldbepalende gebouwen die een dubbelbestemming ‘Waarde Cultuurhistorie 2’ hebben gekregen.
Samenwerking
De BOK stimuleert het behoud van waardevolle gebouwen en ensembles. De BOK ondersteunt het werk van de Vereniging voor stedebouwkundig wijkbehoud (VSW) en werkt waar mogelijk en nodig met elkaar samen. https://www.vsw.biz/
Rijksmonument
Het Kleiwegkwartier kent één Rijksmonument: de Houten Schutsluis in de Rotte van het Bergse en Broekse verlaat, Bergse Rechter Rottekade 153.
De oorspronkelijke houten schutsluit dateert van circa 1670. De huidige sluis is gebouwd in 1866. De sluis verbindt de Rotte met de lager gelegen Bergse plassen.
De onderstaande kaart van 1611 is van voor het ontstaan van de Bergse plassen. Deze ontstonden door het diep afgraven van het veen. Op deze kaart is te zien dat de sluis en De Broekmolen (1671-1881) gelegen waren aan een zogenoemde molensloot. Een deel van de molensloot is nog te zien onder de Straatweg en verbindt de Bergse voor- en achterplas met elkaar. Dit soort sloten voerden het overtollige water in het veen af naar de Rotte. Deze sloot maakte een verbinding tussen de Rotte en de Vlietsloot. De Vlietsloot, de natuurlijke grens tussen Hillegersberg en Schiebroek, ligt nu in het Berg- en Broekpark.
Gemeente monumenten
Het meest opvallende gemeente monument is de voormalige Christus Koningkerk. De kerk met complex van school, pastorie en parochiehuis is een ontwerp van architect H.P.J. de Vries. De kerk dateert van 1930. Sinds 2019 zijn in de kerk 24 huur appartementen gebouwd. Het gebouw draagt nu De Statenkoning als naam.
Het loodsje van Van Gend en Loos dateert van circa 1920 en stond aanvankelijk direct aan de spoorlijn. Op dit moment staat de loods aan de Ceintuurbaan 104 en doet dienst als radiomuseum.
Sinds 2021 worden er weer panden aangewezen als gemeente monument. Het transformatiehuisje op het Bergpolderplein 18 is zo’n monument geworden. Het met bakstenen opgetrokken huisje is van 1920. Op de foto staat het nog tussen de Kleiweg (links) en de Juliana van Stolberglaan (rechts). Aan de Kleiwegzijde was een openbaar toilet. In de jaren ’80 is het waarneembaar dichtgemetseld met een afwijkende baksteen. Op dit moment is het onderdeel van het Bergpolderplein als verblijfsplein.
Kleiweg 441
Het woonhuis Kleiweg 441 dateert van 1923. Het vierkante huis met een waranda en balkon als front is voorzien van een overstekende rieten kap.
De Straatweg
De gemeente is al langer bezig om het stadgezicht aan het begin van de Straatweg en het Villapark te beschermen met gemeente monumenten. In 2021 zijn als eerste panden twee objecten tot monument benoemd.
Straatweg 1-3
Het dubbelpand in neorenaissancestijl, te zien in het midden op de foto, dateert van 1895. Het gebouw heeft twee lagen en is voorzien van een kap met dakkapellen. De gevel heeft een bekroning d.m.v. twee tuitgevels. Het heeft een stucwerkversiering met banden, blokjes en strepen. De gevel is verder voorzien van smeedijzer muurankers De gootlijst wordt gesteund door dier- en mensenhoofden.
Straatweg 2
Dit zogenoemde ‘notarishuis’ staat op de hoek met de Ceintuurbaan. Het is gebouwd in 1903. Het pand heeft twee woonlagen opgetrokken in baksteen met een brede stucwerk gootlijst. Het dak is bedekt van pannen en is uitgebouwd met erkers en voorzien van een toren. De woning heeft duidelijke Jugendstilkenmerken.
Straatweg 5-7
Deze dubbele stadvilla is symmetrisch van opzet met een dominante middenpartij als ingang voor beide woningen. Het pand heeft duidelijke Jugendstil kenmerken. De gevelsteen geeft aan dat de eerste steen is gelegd door Suzanna Catharina en Adriana Hemmes op 22 augustus 1919. Zoals duidelijk op de foto is te zien draagt de villa de naam ‘Suzanna en Adriana’.
Straatweg 13-19
Dit rijtje gekoppelde woonhuizen heeft samengestelde kappen en is voorzien van een toren. De toren is op de foto duidelijk te zien. De bovenramen van de huizen hebben pseudo-gotische ornamenten. In de gevelsteen staat het jaartal 1915 vermeld. (bestaande foto Straatweg)
Straatweg 8
Deze vrijstaande villa is gebouwd in 1898 en is daarmee een van de oudste panden uit de agrarische tijd. Het woonhuis heeft één gemetselde bouwlaag en is voorzien van een topgevel met een gedetailleerd vakwerkspant. Het is gebouwd in chaletstijl met neorenaissance kenmerken. Het pand is lange tijd verwaarloosd, maar is recentelijk verkocht en wordt nu gerestaureerd. De villa is op initiatief van de VSW in mei 2023 aangewezen als gemeentemonument.
Villapark 1-14
Het Villapark werd in 1909 gebouwd als een villakolonie dichtbij de in 1899 aangelegde spoorlijn met station. Opdrachtgever was J.E. Dulfer. Dat ook het Villapark Jugendstilkenmerken heeft is niet zo vreemd. De architect was J. van Teeffelen. Hij was ook de ontwerper/architect van het ‘Notarishuis’ en ‘Suzanna en Adriana’.
Beeldbepalende gebouwen
…Deze dubbelbestemming werpt een drempel op tegen sloop. Sloop is in principe niet mogelijk. Alleen indien maatschappelijke, technische dan wel economische overwegingen zwaarwegend genoeg zijn om een uitzondering te maken, kan er een sloopvergunning worden verleend. Verder leidt de dubbelbestemming ertoe dat in geval van nieuwbouw voldoende rekening wordt gehouden met de cultuurhistorische waarden van de locatie….’ (citaat brief aan de gemeenteraad van Rotterdam d.d. 3 juli 2018)
Voor het pand aan de Bergse Rechter Rottekade 11 is een uitzondering gemaakt. Er is uiteindelijk een vergunning afgegeven voor sloop en herbouw van de voormalige Maalderij tot woonhuizen. De Maalderij is duidelijk herkenbaar gereconstrueerd.
Per wijk zijn de panden met de dubbelbestemming ‘Waarde Cultuurhistorie 2’ te vinden op de onderliggende pagina’s:
- Prinses Margrietlaanbuurt
- Statenlaanbuurt
- Gravenbuurt
- Bloemenbuurt
- Edelstenenbuurt
- Franciscusdriehoek (is in ontwikkeling)